در حال بارگذاری 
واحد تحقیقات دبیرستان علوم و معارف اسلامی هدی قصد دارد مراحل نگارش یک تحقیق علمی را با استفاده از جزوهی «درسنامهی روش تحقیق» که حاصل زحمات تعدادی از اساتید روش تحقیق جامعةالزهرا-سلاماللهعلیها- است و همچنین با استفاده از تجربیاتی که در ارائهی روش تحقیق در این دبیرستان، حاصل شده است؛ بیان نماید.
لازم به گفتن است که این روش تحقیق مقدماتی است که سعی میشود بهصورت گام به گام و بهطور مختصر و مفید ارائه شود.
امید است که مورد استفادهی دوستان پژوهشگر و کسانی که به پژوهش علاقهمند هستند؛ قرار گیرد.
گام اول
1. تعریف روش تحقیق
الف) تعریف روش:
در لغت: راه، طریق، طرز، قاعده، شیوه و اسلوب و ...
و در اصطلاح: عبارت است از مجموعه اسلوبها و شيوههايی كه وصول به حقيقت را ممكن و آسان میسازد. و به معنی دقيق، در پيش گرفتن راهی و يا معين كردن گامهايی است كه برای رسيدن به هدفی، با نظمی خاص برداشته میشود.
بنابراین میتوان گفت: نظم داشتن، هدفمند بودن و گام برداشتن از اصول تدریجی روش میباشد.
ب) تعریف تحقیق:
در لغت: از ریشهی «حق» به معنای خلاف باطل و حقیقت امر میباشد. در این معنا، ثبوت همراه مطابقت با واقع در جمیع مصادیق آن لحاظ شده است. همچنین به معنای درست و راست کردن، رسیدگی کردن و پژوهیدن نیز بهکار رفته است.
در اصطلاح:
1) جستجو برای کسب آگاهیهای جدید و حقیقی با روش علمی
2 ) کوشش علمی و اندیشیده، توأم با طرح و نقشه برای کشف حقیقتی مجهول است.
ج) تعریف روش تحقیق:
مجموعهای از قواعد، ابزار و راههای قابل اطمینان و نظام یافته به منظور بررسی واقعیتها و کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات.
2. ضرورت روش تحقیق
امر تحقیق و پژوهش یک امر فراگیر در حیات علمی، دینی و معنوی انسان است. و با توجه به نیاز روزافزون انسانها در این دو بعد، تحقیق وسیعتر، در علوم امروزی ضرورت مییابد و از آنجا که دانش، بر پایه روش، شکل میگیرد. داشتن روش به دلایل متعددی، ضروری به نظر میرسد از جمله:
الف) تولید علم
از اینرو میتوان گفت: محقّق با داشتن روش نیکو، تحقیقاتش بینتیجه نخواهد ماند، ذهن هر چند فعال و مبتکر باشد برای وارسی افکار خود نیاز به روش صحیح دارد.
امروزه قلمرو دانش بشری به رشتههای گوناگون تقسیم شده است. هر رشتهی علمی برای تحقیق در زمینههای مختلف موضوعات مربوط به خود، از روشهای خاصی بهره میگیرد و هر روش درجه و اعتبار خاص خود را دارد که امروزه به عنوان «علم روششناسی» مطرح میشود.
3. اخلاق محقق
هر محققی باید سعی نماید غیر از ویژگیهای اخلاقی که هر فرد باید داشته باشد ویژگیهای دیگری را نیز در امر تحقیق، در خود پرورش داده و از لغزشگاههای اخلاقی خود را دور نماید.
الف) ویژگیهای اخلاقی محقق
- همراهی علم وعمل: امام علی-علیه السلام- میفرمایند: «اِنَّما زَهَّدَ الناسَ فی طَلَب العِلمِ کَثرَةٌ ما یَرَونَ مِن قِلَّة مَن عَمِلَ بما عَلِمَ» «آنچه مردم را به دانش بیرغبت کرده، این است که میبینند کمتر عالمی است که به علمش عمل میکند.» (میزان الحکمه، ح 14002)
- اخلاص در نیت: امام صادق-علیه السلام- میفرمایند: «هر که برای خدا علم بیاموزد و برای خدا (به آن) عمل کند و برای خدا به دیگران یاد بدهد، در ملکوت آسمانها از او به بزرگی یاد میشود و گفته شود برای خدا آموخت، برای خدا عمل کرد و برای خدا آموزش داد.» (میزان الحکمة، ح 13845)
- داشتن هدف متعالی: هدف باید الهی باشد و دانشمندانی از علم و آگاهی خود بهرهمند میشوند که علم را بدون چشمداشت و به صورت یک کار خدایی در اختیار دیگران قرار دهند؛ برای چنین دانشمندانی همه موجودات عالم، از خداوند متعال، آمرزش او را طلب میکنند.
- حق محور بودن: محقق باید تابع حق و حقیقت باشد نه اینکه حقیقت را به ظاهرسازی تابع خود، جلوه دهد. باید آزاداندیش باشد و علیرغم جو اختناق از حق دفاع کند. امام رضا-علیه السلام- میفرمایند: «إصبروا علی الحقّ و اِن کانَ مُرّا» بر حق شکیبا باشید اگر چه تلخ و ناگوار باشد.
- صبر و شکیبایی: با توجه به مشکلات مختلف تحقیق، صبر و شکیبایی میتواند محقق را بر مشکلات چیره ساخته و مرحله به مرحله تحقیق را به پیش برده و در نهایت به پایان برساند.
- امانتداری و انصاف: یکی از کارهای اصلی محقق، مطالعهی آثار، تألیفات و تحقیقات پژوهشگران دیگر است و چه زشت و ناپسند است که محقق، کشفیات و نوشتههای دیگران را به نام خود ثبت کند و یا در برابر این گونه یادداشتها سکوت کند.
- اعتدال: افراط و تفریط از موانع تحقیق میباشد. محقق باید روحیهی اعتدال را در تمام مراحل فعالیتهای تحقیقی خود حفظ کند.
- سعهی صدر: محقق باید انتقادپذیر باشد؛ زیرا اشکال و تخطئه یک هدیهی الهی برای رشد انسانهاست.
ب) لغزشگاههای اخلاقی محقق
تنبلی در تفکر و تتبع، انعطافناپذیری در برابر حقایق، شهرتطلبی، شخصیتزدگی، اوهام و خرافات، خیالپردازی، قضاوت نادرست، تعمیم بیجا، غلوّ و اغراق، تحقیر شخص یا مکتب، تحجّر، غرور، تکبر و... از لغزشگاههای محقق است.
پیامبراکرم-صلی الله علیه و آله و سلم- میفرمایند: «هر که دانش را برای خودنمایی و شهرتطلبی بیاموزد و هدفش از آن دنیا باشد خداوند برکتش را از او بگیرد و زندگیش را بر او تنگ سازد و او را به خودش واگذارد و هر که خداوند او را به حال خودش واگذارد، هلاک شود.»
4. ویژگیهای تحقیق علمی
الف) داشتن طرحنامه: تحقیق علمی، دارای طرحی است که راهنمای محقق میباشد، محقق بر اساس آن، درمییابد که در زمینه و مسیر فعالیت خود چه باید بکند. طرحنامه برای تحقیق همانند نقشه برای ساختمان است.
ب) واقعی بودن: تحقیق علمی، مستند و متکی بر اسناد و مدارک قاطع، جزمی و دست اول است و در آن بر مسائل مشتبه و مورد اختلاف تکیه نمیشود و اگر از گفتهها و شنیدهها استفاده شود باید مورد اعتماد باشد.
ج) رعایت اصل بی طرفی: در تحقیقات علمی، تعصبات ملّی، نژادی، مذهبی، خانوادگی و ... دخالت ندارد و غرض تنها کشف حقیقت است هر چند که به نفع یا بر علیه خود محقق باشد.
د) واجد سادگی و روانی: در تحقیقات علمی از واژههای ساده و روشن استفاده میشود و از به کارگیری جملات طولانی پرهیز میگردد و از به کاربردن واژههای مترادف و صفتهای بیجا و توضیحات بیفایده اجتناب میشود.
ه) دستیابی به نتایج روشن: در تحقیقات علمی، نتایج، صریح، روشن، گویا و مستند، همراه با داوری عالمانه است، خواننده را اقناع میکند بهطوری که هرکس با مطالعه آن عمر خود را هدر رفته تلقی نمیکند.
واحد تحقیقات دبیرستان علوم و معارف اسلامی هدی
شکیبا باشید...
